İstanbul Havalimanı’nda kaçakçılardan kurtarılan yavru goril Zeytin’in Nijerya’ya gönderilmesine ilişkin süreç durduruldu. Yapılan DNA testi sonucunda Zeytin’in Nijerya kökenli olmadığı belirlendi. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, yavru gorilin Türkiye’de kalmasına karar verildiğini duyurdu.

Türkiye’de aylarca gündemde kalan yavru goril Zeytin hakkındaki yeni karar açıklandı. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKMP), yapılan genetik analiz sonucunda Zeytin’in Nijerya menşeli olmadığının bilimsel verilerle tespit edildiğini ve bu nedenle Türkiye’den ayrılmayacağını bildirdi.

Zeytin, 21 Aralık 2024’te İstanbul Havalimanı’nda düzenlenen hayvan kaçakçılığı operasyonunda bir kutu içinde bulunarak kurtarılmıştı. Yapılan kontrollerde, yavru gorilin CITES (Nesli Tehlike Altındaki Türlerin Uluslararası Ticareti Sözleşmesi) belgesinin bulunmadığı tespit edilmişti.

DKMP tarafından yapılan açıklamada, Nijerya’nın Zeytin’i “geri talep eden ülke” olarak iade talebinde bulunduğu, ancak bu süreçte hayvanın yeniden yasa dışı ticarete konu edilmeyeceği yönünde yeterli güvencenin sağlanamadığı vurgulandı. Açıklamada şu ifadelere yer verildi:

“Zeytin’in iadesine ilişkin süreçte Nijerya’ya gönderilmesi durumunda yasa dışı ticarete konu edilmeyeceği yönünde güvence alınması, hayvanın maruz kaldığı stresin en aza indirilmesi ve iklim koşullarının uygunluğu gibi faktörler dikkate alınmıştır. Ancak yapılan DNA analizi sonucunda, Zeytin’in Batı Ova Gorili olduğu tespit edilmiş ve Nijerya’nın menşei ülke olmadığı anlaşılmıştır.”

Ankara Üniversitesi Evrimsel Genetik Laboratuvarı koordinasyonunda yürütülen tam genom dizilimi sonucunda elde edilen veriler, gorilin Batı Afrika kökenli olduğunu ortaya koydu. Böylece Nijerya’nın menşe ülke olmadığı, dolayısıyla iade işleminin CITES kararlarına göre uygulanamayacağı kesinleşti.

DKMP, CITES’in 19. Taraflar Konferansı (COP-19) kararları uyarınca, el konulan hayvanlar için “insancıl koşullarda yaşam süresi boyunca uygun bakımın sağlanması” yükümlülüğünün bulunduğunu hatırlatarak Zeytin’in Türkiye’de bir hayvanat bahçesine yerleştirileceğini açıkladı.

Zeytin için uluslararası ilgi sürüyor

Kaçakçılardan kurtarılmasının ardından Türkiye genelinde yapılan bir anketle “Zeytin” ismi verilen yavru goril, kısa sürede sadece Türkiye’de değil dünya genelinde de büyük ilgi gördü. Dosya, CITES Sekreteryası tarafından yakından takip ediliyor.

Uzmanlar, Zeytin’in rehabilitasyon sürecinde kendi türüyle bir arada yaşaması gerektiğini vurguluyor. Uluslararası primat koruma kuruluşları, Zeytin’in aslında Nijerya’daki “Drill Ranch” adlı rehabilitasyon merkezinde bulunan diğer gorillerle buluşturulmasını öneriyor. Drill Ranch, Pan African Sanctuary Alliance (PASA) üyesi olup kurtarılmış primatların doğal ortama dönüşü konusunda dünyadaki en donanımlı tesislerden biri olarak gösteriliyor.

Drill Ranch yöneticileri Liza Gadsby ve Peter Jenkins, gorillerin yavrularını dört yaşına kadar yetiştirdiğini, Zeytin’in ise fotoğraflardan yaklaşık 1-1,5 yaşında olduğunun anlaşıldığını belirtiyor. Uzmanlar, onun yaşadığı travmanın göz ardı edilmemesi gerektiğini hatırlatıyor:

“Unutmayın, Zeytin annesi avcılar tarafından vurulduğu sırada onun sırtına sığınmıştı. Annesi ölürken onu korumak istedi, Zeytin o yüzden hayatta kaldı. Şimdi ihtiyacı olan şey kendi türünden gorillerle birlikte yaşamak ve zamanla doğal yaşamına dönebilmek.”

Ancak Türkiye’de bu ölçekte bir rehabilitasyon merkezi bulunmuyor. Bu nedenle hayvan hakları savunucuları, Zeytin’in ilerleyen dönemde uluslararası standartlara uygun bir tesise nakledilmesinin yeniden değerlendirilmesi gerektiğini savunuyor.

Yeni adres: Türkiye’de güvenli bir yaşam alanı

DKMP, Zeytin’in şu anda güvenli bir tesiste veteriner kontrolü altında tutulduğunu ve bakımının titizlikle sürdürüldüğünü açıkladı. Gorilin yerleştirileceği hayvanat bahçesinin, CITES’in belirlediği şartları yerine getirmesi ve uzun vadede doğal yaşam standartlarına uygun koşullar sağlaması gerekiyor.

Türkiye’deki çevre örgütleri ise bu kararın “kurtarma operasyonunun başarılı bir şekilde tamamlandığı, ancak Zeytin’in doğal yaşam hakkı için mücadelenin sürdüğü” yönünde bir mesaj verdiğini ifade ediyor.

Zeytin, Türkiye’nin yaban hayatı koruma tarihinde sembolik bir figür haline gelirken, onun hikayesi uluslararası ölçekte kaçak hayvan ticaretine karşı farkındalığın da simgesi oldu.